کود هاي شيميايي

کود شيميايي به مواد معدني گفته ميشود که داراي يک يا چند عنصر مورد نياز براي تغذيه گياهان هستند. اين کودها باعث افزايش رشد گياه شده و از طريق فرآيندهاي شيميايي توليد ميشوند. علاوه بر اين، کودهاي شيميايي موجب افزايش اثربخشي خاک با اصلاح نگهداري آب و هواي آن ميشود.

امروزه کودهاي شيميايي در تامين چيزي در حدود ?? تا ??% از منابع غذايي جهان نقش دارند. کود شيميايي مي تواند هم به خاک اضافه شود، هم مستقيما به برگ گياهان پاشيده شود، ويا آن را در آب حل کرد و به خاک گياهان اضافه کرد. کودهاي شيميايي به منظورافزايش کيفيت خاک، افزايش ميزان محصول و يا ارتقاء کيفيت محصول توليدي مورد استفاده قرار مي گيرند. اين کودها به دليل معدني بودن بلافاصله تجزيه شده و در اختيار گياه قرار مي‌گيرند و بنابراين باعث افزايش سرعت رشد و عملکرد کيفي و کمي گياه در زمان کمتر مي‌شوند.

روش‌هاي مصرف کودهاي مختلف با توجه به نحوه جذب و پايداري آنها متفاوت است. عناصر مورد نياز به دو دسته پر مصرف(ماکرو) و کم مصرف(ميکرو) تقسيم مي‌شوند. عناصر پر مصرف مانند ازت(نيتروژن)، فسفر، پتاسيم، گوگرد، کلسيم و منيزيم و عناصر کم مصرف شامل: آهن، مس، بور، روي، کلر و موليبدن مي‌باشد. انواع زيادي از کودهاي شيميايي وجود دارند که به شکل‌هاي پودري، گرانوله، مايع و گاز توليد مي شوند و مورد مصرف کشاورزان قرار مي‌گيرند.

• دلايل استفاده وتاثيرات کمبود برخي عناصر اصلي در رشد گياهان

کودهاي شيميايي اکثراً شامل ترکيباتي از عناصر سه گانه نيتروژن، فسفر و پتاسيم مي باشند، که جهت افزايش توليد محصول به خاک اضافه مي شوند.

عموماً گياهي که دچار کمبود نيتروژن باشد کوچک بوده و رشد کندي دارد؛ زيرا اين گياهان نيتروژن مورد نياز براي ساخت مواد بنيادي و ژنتيکي را به طور کافي ندارند. اين گياهان به دليل نداشتن کلروفيل کافي غالبا سبز کم‌رنگ يا مايل به زرد هستند. برگ‌هاي پيرتر دچار بافت‏‌مردگي شده و مي‌ميرند.در اين کود نيتروژن (ازت) به ? شکل اوره (?? درصد)، نيترات (? درصد) و آمونيوم (? درصد) وجود دارد. به همين دليل در زمان هاي مناسب پس از کوددهي جذب اين عنصر توسط گياه صورت گرفته و راندمان جذب افزايش مي يابد.

چنانچه گياه دچار کمبود فسفر باشد، نشانه هايي به طورقطع در گياه ظاهر مي شود. به طور مثال رشد گياه بسيار کند شده و يا متوقف مي شود.اين گياهان اغلب دچار ريزش برگ و يا ريزش شکوفه ميشوند و برگشان دچار تغيير رنگ شده و معمولا حاشيه ي برگ ها ارغواني و يا قرمز رنگ مي شود.

گاهي علائم کمبود فسفر شبيه به کمبود نيتروژن در گياهان مي‌باشد. در کمبود فسفر رشد بخش هوايي و ريشه کند و يا متوقف مي‌شود. برگ گياهان کوتاه، باريک و نازک شده و در اين حالت دمبرگ‎ها زاويه کوچکي را با شاخه تشکيل مي‌دهند. رشد طولي گياه عمودي مي شود و شاخه‌هاي جانبي کمتر رشد مي‌يابند. برگ‎ها به رنگ سبز تيره مايل به آبي يا ارغواني در مي‌آيند و گاهي لکه‌ها و يا نوارهايي به همين رنگ بر روي پهنک برگ‎ها ظاهر مي‌شود. تعداد برگها کاهش يافته، جوانه‌ها مي‌ميرند و تعداد شکوفه‌ها نيزکاهش مي‌يابد. بنابراين از محصول ميوه نيز کاسته مي‌شود. در هنگام کمبود فسفر در بعضي از ميوه ها، گوشت ميوه نرم و شيره ميوه خيلي ترش و خاصيت انباري آن کم مي‎شود.

اگر گياهان دچار کمبود پتاسيم شده باشند، نوک و حاشيه برگ هايشان بخصوص در برگ هاي پاييني دچار سوختگي مي شود که اصطلاحاً به آن نوک سوختگي يا لب سوختگي گفته مي شود. همچنين زماني که کمبود پتاسيم در گياهي به وجود آيد، تشنگي گياه سريع تر خودش را نشان داده و گياه سريعاً پژمرده شده و شادابي خود را از دست مي دهد. چنانچه گياهان دچار کمبود پتاسيم شوند، اغلب علائم زير را از خود بروز مي دهند. توقف رشد در حالت عمومي، کوتاه شدن ميان گره ها و کوتاه ماندن برگ‎ها، ميوه ها نوک کشيده شده و عدم تکامل در قسمت دم ميوه.

• کاربرد و موارد مصرف عناصر اصلي

کمک به فتوسنتز و بهبود کيفيت محصول، افزايش بذر و ميوه، رشد سريعتر شاخ و برگ گياه از مزاياي استفاده ازکودهاي حاوي نيتروژن مي باشد. همچنين نيتروژن از عناصر تغذيه اي مهم در افزايش عملکرد مي‎باشد و به رشد بهينه گياهان کمک مي کند.

فسفر به ايجاد يک سيستم ريشه دهي قوي و سالم در گياهان کمک مي‎کند. درصد بالاي فسفرموجب تحريک ريشه زايي، افزايش گلدهي و افزايش تشکيل ميوه مي شود. فسفر مهمترين عامل در روند صحيح فتوسنتز براي گياه است.همچنين فسفر به ريشه زايي بيشتر و ازدياد شکوفه ها نيز کمک مي‎کند.

پتاسيم موجود در کود به بهبود ميوه دهي و يا پر شدن دانه کمک مي کند و تأثير به سزايي بر رنگ آوري محصولات زراعي، باغي و گلخانه اي مي‎گذارد و در نهايت باعث افزايش کمي و کيفي محصول مي‎گردد. پتاس در گياهان زينتي به گلدهي و در درختان ميوه به درشت شدن ميوه کمک چشمگيري مي‎کند. کودهاي حاوي مقادير بالاي پتاسيم موجب رسيدن ميوه و افزايش کيفيت محصول مي گردد. عموما کودهاي حاوي پتاسيم در رشد قوي ساقه، حرکت آب در گياهان، پيشرفت گلدهي و باروري گياهان موثرند.

• توضيحات فني

اگر چه نيتروژن بيشترين اتمسفر را تشکيل مي دهد، اما در شکلي است که براي گياهان قابل دسترس نيست. نيتروژن مهمترين کود است، زيرا اين عنصر در DNA، پروتئين و ديگر اجزاي گياه (مانند کلروفيل) موجود است و در رشد برگها بسيار موثر است. تنها برخي از باکتريها و گياهان ميزبان آنها (به ويژه حبوبات) مي توانند نيتروژن موجود در اتمسفر (N₂) را با تبديل آن به آمونياک تثبيت کند. فسفات مورد نياز براي توليدATP و DNA، حامل انرژي اصلي در سلول ها، و همچنين برخي از چربي ها مورد نياز است.

نيتروژن در گياهان به صورت هاي نيترات ،يون آمونيم و اوره قابل جذب مي باشد. نيترات آمونيم %?? نيتروژن داشته و هر دو فرم نيتروژن آن قابل جذب توسط گياه مي باشد. اين کود داراي پايداري بيشتر نسبت به کود اوره (رايج ترين کود مصرفي کشاورزي در ايران) مي باشد. اوره ترکيب آلي بوده و به همين فرم قابل جذب توسط گياه مي باشد. از اوره در محلول پاشي برگ گياهان نيز استفاده ميشود. اوره و نيترات آمونيم را مي توان قبل از کاشت محصول و بعد از آن که گياه مقداري رشد کرد به خاک افزود.

به طورکلي، درصد فسفر کودهاي شيميايي به صورت درصد اکسيد فسفر ذکر مي شود. اسيد فسفريک که از تجزيه مواد آلي خاک حاصل مي شود قابل جذب گياه است، اما به صورت کود شيميايي مصرف نميشود. بخش اعظم کودهاي فسفري که به خاک داده مي شود به وسيله کلسيم در خاک هاي قليايي و به وسيله آهن و آلومينيوم در خاکهاي اسيدي تثبيت مي گردد. معمولاً کود هاي فسفري که به خاک داده ميشود در سال اول به صورت قابل جذب گياه باقي مي ماند و بخش کمي نيز طي سالهاي آينده قابل جذب گياه مي شود. اين عنصرعموما موجب توسعه ريشه ها، گل ها، دانه ها، ميوه ها مي شود.

ميزان محلول بودن و حرکت کود فسفره در خاک بسيار محدود است. کودهاي فسفره را قبل از کاشت بايد به خاک داد و آنها را مستقيماً در ناحيه توسعه ريشه قرار داد. حداکثر ميزان محلول فسفر در pH ? تا ?/? مشاهده مي شود. بنابراين رساندن pH خاک به اين حدود مي تواند در افزايش محلول بودن و جذب فسفر اثرگذار باشد. تغيير pH خاک در خاکهاي اسيدي با اضافه کردن آهک و در خاکهاي قليايي با اضافه کردن کودهاي اسيدي يا گوگردي انجام پذير است.

اغلب کودهاي پتاسيم  محلول در آب هستند و نحوه ي اضافه کردن آنها به خاک نقش زيادي در اثر بخشي کود ندارد. کلريد پتاسيم فراوانترين ترکيب پتاسيم در طبيعت است. کمبود پتاسيم بيشتر در خاک هاي اسيدي و خاک هاي شني ديده مي شود، اما کمبود آن در ساير خاک ها تحت شرايط آبياري و برداشت مقدار زيادي محصول (به ويژه يونجه) نيز مشاهده مي گردد. سولفات پتاسيم معمولترين کود پتاسيم است که در زراعت مصرف مي شود. پتاسيم از تجزيه اوليه بقاياي گياهي نيز به خاک اضافه مي شود، اما هوموس خاک بعنوان منبع قابل توجه پتاسيم به شمار نمي رود، زيرا پتاسيم بوسيله مواد آلي تثبيت نمي گردد.

نيترات پتاسيم داراي ??% اکسيد پتاسيم است، اما کودي گران قيمت مي باشد. خاکهايي که مقدار زيادي رس از نوع ورمي کولايت و ايليت دارند پتاسيم را تثبيت مي کنند. کلريد پتاسيم داراي مقدار زيادي پتاسيم (?? تا ??%) مي باشد. با اين حال مصرف بي رويهي کلريد پتاسيم در مواردي که به مقدار زيادي پتاسيم نياز است چندان مطلوب نيست؛ زيرا احتمال مسموميت ناشي از فراواني کلر پيش ميآيد. با اين که مقداري کلر براي محصولاتي مانند توتون و پنبه لازم است، اما زيادي کلر در خاک موجب نقصان کيفيت در توتون و آبدار شدن غده سيب زميني مي شود.